«ناوالنی»، ساخته دنیل روهر مستندساز کانادایی، مستندی درباره الکسی ناوالنی، فعال سیاسی و مخالف سرسخت و سرشناس ولادیمیر پوتین رئیس جمهور روسیه است و ماجرای سوءقصد به جان او و بعد دستگیر شدن و به زندان رفتن او را به تصویر کشیده است. «ناوالنی» تولید مشترک شبکه‌های اچ بی او و سی ان ان است که نخستین بار در فستیوال ساندنس به نمایش درآمد و مورد توجه منتقدان قرار گرفت و جایزه بهترین فیلم مستند از نگاه تماشاگران فستیوال را کسب کرد. روهر قبلاً مستند «روزی برادر بودند» را درباره روبی رابرتسون و گروه موسیقی راک او ساخته بود که مورد توجه منتقدان و دوستداران سینمای مستند قرار گرفت. امسال نیز حمله روسیه به اوکراین و نفرت غرب از پوتین، باعث توجه آکادمی اسکار به مستند «ناوالنی» شد و جایزه اسکار بهترین فیلم مستند سیاسی به این فیلم تعلق گرفت. روهر درباره این فیلم گفته است: ” این داستان یک مرد و مبارزه او با رژیمی تمامیت‌خواه است.”
الکسی ناوالنی، از مخالفان حکومت کرملین است که در سال‌های گذشته، دست به افشاگری‌های جنجال برانگیز علیه فساد مالی مقامات حکومت کرملین زد اما دولت پوتین او را به اتهام اختلاس مالی و اقدام علیه امنیت ملی روسیه به زندان محکوم کرد. اتهامی که ناوالنی آن را ساختگی دانسته و رد کرده است. ناوالنی، حزب “روسیه متحد” به رهبری پوتین را “حزب کلاهبردارها و سارقان” نامیده و به همین دلیل بارها دستگیر شد و به زندان افتاد. او که در سال 2020 نامزد ریاست جمهوری روسیه شد و رقیب پوتین به شمار می‌رفت، در ماه اوت همان سال در جریان سفر انتخاباتی‌ش از تومسک به مسکو، احساس درد شدیدی کرد و به بیمارستان منتقل شد. بعد او را به خاطر نگرانی‌های امنیتی به آلمان منتقل کردند و دولت آلمان همان زمان اعلام کرد که نتیجه آزمایش‌های سم‌شناسی در انستیتو سم‌شناسی ارتش آلمان نشان می‌دهد که آلکسی ناوالنی با سم اعصاب نوویچوک به وسیله دستگاه امنیتی روسیه مسموم شده است.
اما ناوالنی به رغم مخالفت‌اش با پوتین و حکومت توتالیتریستی او، آدم چندان خوشنامی نیست. او از نظر سیاسی وابسته به جریان‌های راست‌گرا و تندروی روسیه است. سال‌ها قبل او با انتشار ویدئویی، مهاجران را به سوسک تشبیه کرده بود. هرچند دولت‌های غربی این گرایش‌های نژادپرستانه او را همیشه نادیده گرفته‌اند چرا که برای تبلیغات علیه پوتین و حکومت روسیه به او نیاز داشته‌اند. سازمان عفو بین‌الملل که زمانی ناوالنی را «زندانی عقیدتی» نامیده بود حالا با چالش بزرگی از سوی منتقدان ناوالنی مواجه شده که با ارسال ویدئوها و نوشته‌های راسیستی و دیگری هراسی و نفرت پراکنی او علیه مهاجران، کمپینی را علیه او به راه انداخته‌اند. با این حال، عفو بین‌الملل اعتقاد دارد که این کمپین از سوی حامیان دولت پوتین و برای از زیر ضرب خارج کردن شخص پوتین و خنثی کردن افشاگری‌های ناوالنی علیه حکومت روسیه راه‌اندازی شده است. عفو بین‌الملل بعد از دستگیری ناوالنی خواهان آزادی بی قید و شرط او شده بود. کاتیا کازبک، روزنامه نگار روسی بعد از دستگیری ناوالنی، از او به عنوان یک “نژادپدست قسم خورده” یاد کرد. او که خود را یک روزنامه‌نگار فمینیست و شهروند جهانی می‌داند مدعی شد که ناوالنی از طرف حکومت آمریکا کنترل می‌شود. رسانه‌های هوادار روسیه نیز او را یک نئونازی معرفی کرده‌اند که قصد دارد چهره روسیه را در جهان تخریب کند.
حذف مخالفان سیاسی به شیوه‌های مختلف از جمله با مسموم کردن آنها، یکی از اتهام‌های دولت پوتین است که در طی سال‌های گذشته از سوی دولت ها و رسانه های غربی مطرح شده است. بر اساس گزارش های منتشر شده، آنا پولیتکوفسکایا، فعال سیاسی و روزنامه‌نگار منتقد حکومت روسیه، سرگی اسکریپال مأمور سابق اطلاعات روسیه، پیوتر ورزیلوف، فعال فمینیست، ولادیمیر کارا مورزا، روزنامه‌نگار و از مخالفان سیاسی پوتین، یوری شیکوچیکین نمایندهٔ دومای دولتی روسیه و معاون سردبیر روزنامه‌‌ٔ منتقد دولت نوایا گازتا، آلکساندر لیتوینینکو جاسوس سابق و منتقد دولت روسیه و الکساندر پرپلیچنی از مخالفان پوتین، از جمله افرادی‌اند که گفته شده دولت روسیه به شیوه‌های مختلف آنها را مسموم کرده است. پرپلیچنی در سال ۲۰۰۹ به مسکو سفرکرد و به دادستانی سوئیس کمک کرد تا پرده از کلاهبرداری‌های بزرگ مقامات رسمی روسیه بردارد. حکومت کرملین همواره این اتهام‌ها را رد کرده است.
دنیل روهر می‌گوید این فیلم را به سبک مستندهای “سینمای مستقیم”(direct cinema) و “مگس روی دیوار” (fly on the wall) ساخته، اما او در برخی صحنه‌ها به تعامل و گفتگو با ناوالنی می‌پردازد که در واقع نقض شیوه “سینمای مستقیم” است که در آن دوربین صرفا نظاره‌گر است و مستندساز دخالتی در واقعیت جلوی دوربین ندارد. به گفته روهر، گفتگوی او با الکسی ناوالنی، آخرین گفتگویی است که او پیش از زندانی شدن انجام داده است. ظاهرا روهر چند سال وقت صرف ساختن این فیلم کرده است. او فیلم را از زمان به هوش آمدن ناوالنی بعد از کُمای طولانی‌اش در بیمارستان کلید زده است. علاوه بر گفتگو با ناوالنی و همسرش، روهر از شاهدان دیگر و نیز از اسناد و مدارک و گزارش‌های خبری مختلف و تصاویر موبایلی در فیلمش استفاده کرده است. نتایج تحقیقات کریستو گروژف، روزنامه نگار روسی و ماریو پوچیکا، رئیس بنیاد ضد فساد ناوالنی نیز از منابع مورد استفاده روهر در این فیلم مستند بوده است.
روهر با استفاده از نماهای آرشیوی و فیلم‌های موبایلی، ماجرای مسمومیت ناوالنی را در سفر انتخاباتی‌ش از تومسک به مسکو روایت می‌کند، جایی که هواپیمای حامل ناوالنی به دلیل وضعیت جسمی وخیم او مجبور به فرود اضطراری در سیبری می‌شود و او بعد از انتقال به بیمارستانی نظامی تحت مراقبت های شدید امنیتی قرار می‌گیرد. پس از آن، روهر به سبک فیلم‌های جنایی و کارآگاهی، سعی می‌کند، ادعاهای ناوالنی درباره تلاش دولت روسیه برای حذف او را اثبات کند. او همراه با ناوالنی و خانواده او با هواپیما از آلمان به روسیه سفر کرد و به صورت مستقیم دستگیری ناوالنی در فرودگاه مسکو به وسیله نیروهای امنیتی روسیه را ثبت کرده است. در یکی از صحنه‌های فیلم، ناوالنی طی یک تماس تلفنی ساختگی، حرفی را که می‌خواهد از زیر زبان یکی از افسران اطلاعاتی روسیه بیرون می‌کشد. با این حال، ناوالنی، تصمیم می‌گیرد به رغم همه خطراتی که جان او را تهدید می‌کند به روسیه بازگردد اما او ریسک این کار را می‌پذیرد و با خانواده‌اش و گروه فیلمبرداری به مسکو پرواز می‌کند. او در توضیح علت این تصمیم‌اش می‌گوید: ” می‌خواهم سرنوشت ملت روسیه را تغییر دهم.” او می‌داند این کار او جنبه تبلیغاتی مهمی دارد و باعث جلب توجه رسانه‌های بین‌المللی خواهد شد، ضمن اینکه می‌داند هزاران نفر از مردم روسیه در فرودگاه مسکو چشم انتظار بازگشت او به روسیه‌اند. همینطور شبکه‌های اجتماعی، این سفر جنجال برانگیز او را پوشش خواهند داد و میلیون‌ها نفر در سراسر جهان شاهد برخورد مقامات امنیتی روسیه با او در فرودگاه مسکو خواهند بود. ناوالنی اصلا محصول رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی مثل توئیتر، یوتیوب و تیک‌تاک است و همین شبکه‌ها، تعیین کننده قدرت سیاسی او در فضای مجازی و واقعی اند. در آغاز، فیلم روهر از ناوالنی می‌پرسد: “اگر کشته شوی، پیام تو برای مردم روسیه چه خواهد بود؟” ناوالنی در جواب می‌گوید: “کوتاه بیا دنیل! انگار داری فیلمی درباره مرگ من می‌سازی.”
فیلم از وقتی که ناوالنی تصمیم به بازگشت به روسیه می‌گیرد، او را لحظه به لحظه دنبال کرده و واکنش‌های هواداران او در فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی نسبت به سفر او را ثبت کرده است. با اینکه اغلب تماشاگران فیلم از نتیجه سفر ناوالنی به روسیه و سرنوشت او باخبرند اما روهر، این بخش از زندگی ناوالنی را طوری پرداخت و روایت کرده که باعث ایجاد تعلیقی نفس‌گیر شده است. در آخر فیلم نیز فیلمساز دوباره از ناوالنی می‌پرسد “اگر بازداشت شدی، پیام تو به ملت روسیه چیست؟” و ناوالنی می‌گوید: “هرگز تسلیم نشوید.” ناوالنی در جواب این سوال که “اگر در زندان کشته شوی چه خواهد شد؟”، می‌گوید: “کشته شدن ما را قوی‌تر خواهد کرد.” الکسی ناوالنی هم اکنون در روسیه زندانی است و آزادی گفتگو با هیچ رسانه‌ای را ندارد.
