آتش و سنگ فیلم مستندی رنگی درباره عملیات طرح شاه لوله گاز ایران است که در سال ۱۳۵۳ از تلویزیون ملی ایران به نمایش درآمد.
این فیلم مستند ۸۰ دقیقه‌ای طولانی‌ترین مستندی است که تا سال ۱۳۵۰ ساخته شده است و ماجرای آن از این قرار است:
در زمستان ۱۳۴۶ هوشنگ کاوسی از طرف تلویزیون ملی ایران که تهیه فیلمی درباره عملیات ساختمانی شاه لوله گاز را به عهده گرفته بود مسئول ساخت این فیلم شد. و در بهار ۱۳۴۷ با گروهی به خوزستان سفر کرده و فیلمبرداری از این پروسه را بر عهده گرفت. فیلم باید برای پخش در سطح جهانی ساخته می‌شد و به نوعی نمایشگر قدرت مستندسازی ایران نیز به شمار می‌آمد. دوم اینکه این پروسه عظیم بسیار زمانبر و طولانی بود و کوتاه کردن تصاویر از یک رپرتاژ نسبتا طولانی کار ساده‌ای نبود. از سویی تلویزیون ملی انتظار داشت که فیلم حاصله مختص یک سری تکنسین و کارشناس فنی لوله‌کشی نباشد و عامه مردم نیز بتوانند از تماشای آن لذت ببرند. در آن سال‌ها سینما باید ابزاری می‌شد تا به طبقه کارگر نشان دهد که می‌تواند چه توانایی‌هایی داشته باشد و صرفا بیانگر قصه‌های فانتزی نیست.
دکتر کاوسی در گزارشی که سال ۱۳۵۳ برای مجله تماشا (شماره ۱۷۴) نوشت می‌گوید: نکته مهمی که در مونتاژ فیلم حائز اهمیت بود -چون که اساسا سینمای مستند باید در مونتاژ ساخته شود- یعنی انتخاب نماها و پیوند دادن به یکدیگر و همچنین ایجاد یک تداوم و ریتم ارزش فیلم را می‌سازد، از همان آغاز و به هنگام کار با دوربین به مونتاژ و میز مونتاژ می‌اندیشیدم. ضمنا لوله گازی که در مسافت بیش از یک هزار و صد کیلومتری‌اش از کوه و دره و رود و بیابان و جنگل و از میان مردمی با عادات و سنن و طبیعت گوناگون عبور می‌کرد می‌توانست بهانه خوبی باشد برای نشان دادن گوشه‌هایی از طبیعت ما و مناظر عبرت‌انگیز از سرزمین ما و مردمی با زندگی‌های ویژه‌شان. همچنین فضای عاطفی که ایجاد آن باید موردنظر هر فیلمساز علاقمند و معتقد به احترام نسبت به حرفه‌اش باشد و آفریدن آن در اطراف یک فضای مستند کاری است مشکل. مورد نظرم بود فی المثل در قسمتی از فیلم که لوله ۴۲ اینچ را که اصلی است از زاینده رود می‌گذرانند اهمیت قطعه لوله‌ای که کشیده می‌شود تا حد یک “شخصیت” تغییر می‌یابد و دلهره‌ای که مهندسین و کارشناسان را فرا می‌گیرد و در چهره رهبران عملیات مشاهده می‌شود برای تماشاگر هم ایجاد می‌گردد. از سوی دیگر تمام مراحل عملیاتی به بهترین طرز تفهیم می‌شود تا فقط مورد استفاده متخصصان و کسانی که اطلاع و شناسایی قبلی به موضوع فیلم دارند نباشد و همه بتوانند از طریق دیدن این فیلم عظمت اجرای این طرح و حمل اثا و دستگاه‌ها را از راه‌های صعب العبور و مشکل درک کنند.
مناظر فیلمبرداری شده از بالا توسط هلی کوپتر و حرکت دوربین روی نقشه ایران و انطباق این دو نوع فیلمبرداری با هم قسمت‌های شایان توجه در این فیلم است و انفجار عظیمی که در اوایل فیلم نشان داده می‌شود به عنوان یک سمبل آغاز عملیات است به ویژه مونتاژ آن طوری است که بلافاصله بعد از قطع نوار سه رنگ توسط شاهنشاه آریامهر نشان داده می‌شود و منظور از فورا قرار دادن آن به دنبال قطع نوار این است که صحنه ماقبل از صورت خبری بودن ساده درآید و به عنوان یک حادثه جلوه کند.
فیلم با افتتاح بهره‌برداری در ششم آبان ۱۳۴۹ و گزارش رییس هیئت مدیره و مدیرعامل شرکت ملی نفت آغاز می‌شود و سپس صدای گویندگان فیم شنیده می‌شود و در پایان باز ادامه گزارش آقای دکتر اقبال است که دیده می‌شود. در فیلم شهر اصفهان معرفی می‌شود. صنایع دستی و محصولات سنتی و ارتباط شهر و بناهایش با سوخت گاز بررسی می‌شود. همین طور شیراز و خرابه‌های تخت جمشید نیز معرفی می‌شوند. زیرا تخت جمشید یک بنای پادشاهی است و تاسیسات گازی در همان دوران نیز مورد استفاده قرار می‌گرفته. در گفتار فیلم می‌شنویم که در ایام گذشته بیابان‌ها برای کاروانیان روشن و گرم می‌شده. و این به ابتکار شخص پادشاه بوده و ناشی از یک اندیشه سلطنتی.
موزیک فیلم و گروه کری که روی فیلم می‌خواند در تجسم محیط و فضای واقعی محل‌ها نقش اساسی و موثری داشته. فیلمبرداری محمود نصیری شکوه و عظمت بناهای باستانی را به زیبایی تصویر می‌کند. نصیری در میانه کار طی یک حادثه مصدوم شد و از میانهٔ کار گروه مجبور شد با فیلمبردار دیگری کار را ادامه دهد. هوشنگ کاوسی مستند آتش و سنگ را برای خود توفیقی کامل می‌دانست و معتقد بود این اثر می‌تواند مورد توجه فیلمسازان جوان که قدم در راه مستندسازی می‌گذارند قرار گیرد.
