یکی از واژه‌هایی که امروزه به دیزاین گره خورده، کلمهٔ «فشن» در قالب عبارت «فشن دیزاین» است. اما فشن دیزاین که می‌تواند یکی از زیرشاخه‌های موضوعیِ دیزاین محسوب و تدریس شود، نه تنها نباید با مفهومِ اصلی دیزاین اشتباه گرفته شود، که نمی‌شود هم دیزاین را از طریقِ فشن دیزاین تعریف کرد. برای اجتناب از این مورد، در این مقاله موارد زیر را مرور خواهیم کرد:
– واکاوی ارتباط بین دیزاین و فشن
– تفاوت‌های معنادار بین دیزاین و فشن
– تعریف مختصر و مفیدی از فشن دیزاین
– بررسی تاثیرگذاری سایر زیرشاخه‌های دیزاین بر روی فشن دیزاین
یک. ارتباط بین دیزاین و فشن
دیزاین و فشن دو حوزهٔ نزدیک به هم هستند که به روش‌های مختلف ممکن است بر روی یکدیگر تاثیرگذار و برای دیگری الهام‌بخش باشند. در ادامه به چند نکته کلیدی که رابطهٔ این دو را برجسته می‌کنند، می‌پردازیم:
اصول زیبایی‌شناسی
هم دیزاین و هم فشن به اصول زیبایی‌شناسی مانند نظریهٔ رنگ، تعادل، تناسب و بافت پای‌بند هستند. دیزاینرها در هر زمینهٔ فعالیتی، باید درک کنند که المان‌ها چگونه در کنار یکدیگر قرار می‌گیرند و نحوهٔ عملکردی آنها در کنار همدیگر چگونه است تا بتوانند محصولات جذابی از لحاظ زیبایی‌شناسی خلق کنند.
خلاقیت و نوآوری
فشن دیزاین اغلب در این راستا است که مرزها را جابه‌جا کند و ایده‌های جدید را امتحان کند (تصویر شماره ۱). از همین رو است که بر روی سایر رشته‌های دیزاین مانند گرافیک، طراحی داخلی و دیزاین محصول نیز تاثیر می‌گذارد. برعکس، روش‌شناسی در دیزاین می‌تواند بر روی فشن دیزاینرها در ترکیب متریال‌های متنوع و استفاده از فرم‌های جدید در دیزاینِ مجموعه‌های‌شان الهام‌بخش باشد.
بازتاب فرهنگی
هر دو حوزه به عنوان بازتابی از فرهنگ و جامعه عمل می‌کنند. رویه‌های مد و فشن هم‌واره از جنبش‌های اجتماعی، هنر و فناوری روز پدید می‌آیند، و دیزاین نیز از طرف دیگر، به تغییرات در سبک زندگی، رفتار مصرف‌کننده و نگرانی‌های زیست‌محیطی واکنش نشان می‌دهد.
کارایی و کاربرد
مقولهٔ فشن که غالبا بر روی مسایل زیبایی‌شناسی متمرکزتر دیده می‌شود، باید کارایی را نیز در نظر بگیرد. دیزاینرها لباس‌هایی دیزاین می‌کنند که نه تنها خوب به نظر می‌رسند، بلکه به راحتی پوشیده و استفاده می‌شوند؛ و در راستای هدف و کاربردی مشخص قرار می‌گیرند. (همان طور که در مطالب پیشین دربارهٔ مفهوم دیزاین مطرح شد) این تعادل در فرایندهای دیزاین نیز مهم است، چرا که موضوع قابلیت استفاده، یک موضوع بسیار کلیدی و تعیین‌کننده است.
همکاری و فعالیت بین‌رشته‌ای
بسیاری از پروژه‌های به‌روز شامل همکاری بین مقولهٔ فشن و سایر شاخه‌های دیزاین مانند گرافیک، دیزاین صنعتی و معماری است. این رویکرد بین‌رشته‌ای منجر به تولید محصولات جدید و تجربیات نوآورانه می‌شود.
مارکتینگ و برندینگ
هر دو حوزهٔ دیزاین و فشن استراتژی‌های مشابهی برای مارکتینگ و برندینگ دارند. برندهایی که در زمینهٔ فشن فعالیت می‌کنند غالبا از عناصر دیزاین در تبلیغات، بازاریابی، بسته‌بندی و محل نمایش و عرضهٔ محصولات که ممکن است دیجیتالی و یا در یک فروشگاه باشد، برای ایجاد یک هویت برند منسجم استفاده می‌کنند.
پایداری
با تأکید روزافزون بر پایداری، هر دو مقولهٔ فشن و دیزاین به طور فزاینده‌ای بر روی مواد سازگار با محیط زیست و شیوه‌های اخلاقی تمرکز می‌کنند و تاکید دارند (تصویر شماره ۲). این دغدغه‌های مشترک باعث نوآوری در هر دو حوزه می‌شود.
به طور خلاصه می‌توان گفت در حالی که دیزاین و فشن تمرکز متفاوتی دارند -یکی غالبا بر روی اولویت‌بندی عملکرد و کاربرد، و دیگری با تاکید بیش‌تری بر زیبایی‌شناسی متمرکز هستند- به شدت به یکدیگر مرتبط هستند. هر دو حوزه در زمینه‌های مربوط به خلاقیت، ارتباط فرهنگی و نوآوری فناورانه و دغدغه‌های محیط زیستی نقطهٔ اشتراک دارند و رابطهٔ آنها پویا و تاثیرگذار است (Liad, 2024).
دو. مفهوم دیزاین و مقولهٔ فشن چه تفاوت‌هایی دارند
در حالی که بالاتر ارتباط بین دیزاین و فشن را گفتیم، اما این دو حوزه ویژگی‌ها و دغدغه‌های متفاوتی نیز دارند که در اینجا به برخی از تفاوت‌های کلیدی آنها اشاره می‌کنیم:
۱. هدف
دیزاین: غالبا در راستای حل مساله یا به سرانجام رساندن وضعیت‌های خاص در راستای هدف‌گذاری ویژه‌ای قرار می‌گیرد. این قضیه شامل دیزاین محصول، گرافیک دیزاین و دیزاین داخلی می‌شود که در آنها کارایی و قابلیت استفاده، مساله‌ای کلیدی است.
فشن: عمدتا بر زیبایی‌شناسی، بیان حس شخصی (تصویر شماره ۳) و استایل تمرکز دارد (دربارهٔ استایل و استایلیست‌ها پیش‌تر پرداخته‌ایم که پیشنهاد می‌شود بخوانید). در نتیجه به جای کاربرد، بیش‌تر بر روی روندها و مسایل فرهنگی تاکید دارد.
۲. زمینه‌ها
دیزاین: طیف گسترده‌ای از رشته‌ها را در بر می‌گیرد، از جمله دیزاین صنعتی، معماری، گرافیک دیزاین و دیزاین تجربه کاربری، که هر کدام از این رشته‌ها اهداف و روش‌های خاص خود را دارند.
فشن: به طور خاص مربوط به لباس، اکسسوری و کفش می‌شود. زیرمجموعه‌ای از دیزاین با تمرکز بیش‌تر بر روی هر آن چیزی که پوشیدنی باشد.
۳. زمان‌بندی
دیزاین: معمولا چرخه‌های توسعهٔ طولانی‌تری را شامل می‌شود. در واقع با تاکید بر دوام و کارایی، روندهای دیزاین با گذشت زمان به آرامی تکامل می‌یابند.
فشن: دارای روندهای سریعی است که گاهی به صورت فصلی تغییر می‌کنند. چرخه‌های فشن می‌توانند سریع باشند، چرا که فشن دیزاینرها معمولا مجموعه‌ها را در راستای واکنشی به وضعیت زمانه دیزاین می‌کنند.
۴. مخاطب هدف
دیزاین: معمولا بازهٔ مخاطبینِ وسیع‌تری را هدف قرار می‌دهد، از مشاغل آزاد و مصرف‌کنندگان نهایی که به دنبال محصولات کاربردی هستند گرفته تا هر طیفی از مخاطبان که ممکن است بسته به نوع دیزاین بسیار متفاوت باشند.
فشن: افراد را با تمرکز بر سلیقهٔ شخصی و هویت فردی‌شان هدف قرار می‌دهد. مارکتینگ در زمینهٔ فشن، غالبا بر اساس رویه‌های فرهنگیِ مشخص و در راستای هدف‌گذاری‌های ویژه برای گروه‌های جمعیتی خاص انجام می‌شود.
۵. مواد و تکنیک‌ها
دیزاین: در زمینه‌های مختلف دیزاین از انواع مختلف مواد و تکنیک‌ها بر اساس عملکردِ مورد نظر استفاده می‌شود. به عنوان مثال، در دیزاین صنعتی از فلزات، پلاستیک یا چوب استفاده می‌شود.
فشن: عمدتا به منسوجات، پارچه‌ها و تزیینات مربوط است. فشن دیزاینرها الگوها و بافت‌های مختلف را آزمایش می‌کنند تا لباس‌های جذابی از لحاظ زیبایی‌شناسی دیزاین کنند.
۶. تاثیر فرهنگی
دیزاین: با زندگی روزمره سر و کار دارد و بر کارایی در بخش‌های مختلفِ تاثیرگذار بر روی سبک زندگی و معیشت یک جامعه در زمینه‌هایی مثل حمل و نقل، محل سکونت و … تاثیر بگذارد.
فشن: به عنوان یک تفسیر فرهنگی عمل می‌کند و بیش‌تر در راستای انعکاس ارزش‌ها، روندها و هویت فردی جامعه قرار می‌گیرد. مقولهٔ فشن می‌تواند به عنوان وسیله‌ای برای بیان خود و جنبش‌های اجتماعی عمل کند.
می‌توان گفت در حالی که هم دیزاین و هم فشن از عناصر خلاقانه در رسیدن به خروجی نهایی بهره می‌برند و می‌توانند یکدیگر را تحت تاثیر قرار دهند اما، تفاوت‌های قابل توجهی در زمینه‌های معطوف به هدف‌گذاری، دامنهٔ تاثیرگذاری، مخاطبین هدف و… نسبت به یکدیگر دارند. دیزاین بر حل مسئله و کارایی تمرکز می‌کند، در حالی که فشن بیش‌تر بر روی زیبایی‌شناسی و حس بیان و سلیقهٔ شخصی تأکید می‌ورزد. (Eckert, 2001)
سه. فشن دیزاین چیست
فشن دیزاین، هنر و علمِ تولید لباس، اکسسوری و کفش است. فشن دیزاین شامل ترکیبی از خلاقیت، مهارت‌های فنی و درک کامل نسبت به پارچه‌ها، رنگ‌ها و فرایندهای تولید می‌شود. فشن دیزاینرها ایده‌های خود را از طریق روش‌های دیزاین تبدیل به یک محصول و خروجی نهایی می‌کنند. جنبه‌های کلیدی فشن دیزاین را می‌توان موارد زیر در نظر گرفت:
تحقیق و ایده‌پردازی: دیزاینرها با تحقیق در مورد شرایط موجود، تاثیرات فرهنگی و مدهای ویژه در بازه‌های زمانی مشخص شروع می‌کنند تا از این طریق الهام‌بخشِ زمینهٔ ایده‌پردازی در مجموعه‌های تولیدی خود شوند.
طرح‌ریزی و تصویرگری: دیزاینرها اتودهایی را برای تجسم ایده‌های خود درست می‌کنند. این طرح‌های اولیه می‌توانند از پیش‌نویس‌های خام تا تصاویری دقیق که جزئیات زیادی را نشان می‌دهند، متغیر باشند.
انتخاب پارچه: انتخاب پارچه‌های مناسب بسیار مهم است، چرا که مواد مختلف بر ظاهر، احساس و عملکرد هر دیزاین تاثیر متفاوتی دارد.
الگوسازی: این مورد شامل درست کردن الگوهایی است که لباس‌ها از روی آنها ساخته می‌شوند. الگوها برای حصول اطمینان از مناسب بودن اندازهٔ قطعات برش ضروری هستند.
دوخت و ساخت: فشن دیزاینرها ممکن است یا خودشان طرح‌های خود را بدوزند و یا با خیاطان ماهر همکاری کنند تا آنچه که دیزاین کرده‌اند را به واقعیت تبدیل کنند.
فشن شو و مارکتینگ: پس از آماده شدن یک مجموعه، دیزاینرها آثار خود را در فشن شوها و یا نمایشگاه‌های تجاری در معرض نمایش قرار می‌دهند و برای تبلیغ برند خود در مارکت مشارکت می‌کنند.
درک روندهای بازار: فشن دیزاینرهای موفق باید روندهای متغیر در بازار و ترجیحات مصرف‌کننده را زیر نظر بگیرند تا از این که طرح‌های آنها مورد توجه خریداران بالقوه قرار می‌گیرد اطمینان حاصل کنند. (Fibre2Fashion, 2007)
چهار. تاثیر سایر زیرشاخه‌های دیزاین بر روی فشن دیزاین
انواع زیرمجموعه‌ها و زیرشاخه‌های دیزاین به روش‌های مختلفی بر روی فشن تاثیر گذاشته‌اند. در ادامه چند مثال قابل توجه را مرور می‌کنیم:
گرافیک دیزاین
چاپ و برش: گرافیک دیزاین در بخش‌های چاپ‌ها و برش‌های خلاقانه در قالب هنر معاصر و طرح‌های انتزاعی، ایده‌های جدیدی را در زمینهٔ فشن دخیل کرده است.
تایپوگرافی: استفاده از تایپوگرافی نوآورانه در مارکتینگ و برندینگِ فشن بر زیبایی‌شناسی کلی خطوط لباس تاثیر گذاشته و متن را به یک عنصرِ تعیین‌کننده در فشن تبدیل کرده است.
دیزاین صنعتی
مواد و پارچه‌ها: پیشرفت در دیزاین صنعتی منجر به توسعهٔ روش‌های تولید انواع پارچه‌ها و مواد جدید مانند پارچه‌های جاذب رطوبت و مواد پایدار شده است که توسط فشن دیزاینرها نیز به کار گرفته شده است.
فشن کاربردی: دیزاینرها عناصر کاربردی را از دیزاین صنعتی برداشت کرده، در زمینهٔ فعالیتی خودشان ادغام می‌کنند و لباس‌هایی خلق می‌کنند که نه تنها شیک هستند بلکه کاربردی نیز هستند، مانند لباس‌هایی با قابلیت بسته‌بندی آسان.
معماری
عناصر ساختاری: فشن دیزاینرها در بسیاری از مواقع از فرم‌ها و سازه‌های معماری الهام می‌گیرند. به عنوان مثال، استفاده از اشکال هندسی و تکنیک‌های ساختمانی در لباس‌ها را می‌توان در آثار دیزاینرهایی مانند زاها حدید مشاهده کرد.
فشن شوها: دیزاین فشن شوها معمولا بازتابی از مفاهیم معماری هستند و تجربیات عمیق و تاثیرگذاری ایجاد می‌کند که در نحوهٔ به نمایش گذاشتن و ارایهٔ لباس مورد استفاده قرار می‌گیرند.
دیزاین داخلی
طرح‌های رنگی و بافت‌ها: سیر دیزاین داخلی، مانند پالت‌های رنگی و ترکیبات بافت، مجموعه‌های فشن را تحت تاثیر قرار می‌دهند. به عنوان مثال، زیبایی‌شناسی مینیمالیست در دکوراسیون داخلی منجر به مد شدنِ استفاده از مینیمالیست در فشن شده است.
مجموعه‌های الهام گرفته از لوازم خانگی: فشن دیزاینرها از مجموعه فعالیت‌هایی که دیزاینرهای داخلی در دکوراسیون یک خانه استفاده می‌کنند (تصویر شماره ۵) الهام می‌گیرند و انعکاس آن را می‌توان در تولید لباس‌ها و اکسسوری‌ها مشاهده کرد.
فناوری و طراحی دیجیتال
فناوری‌های پوشیدنی: ظهور فناوری پوشیدنی مانند ساعت‌های هوشمند و ردیاب‌های تناسب اندام، در ترکیب با استایل‌های روز، بر فشن تاثیر گذاشته است.
چاپ سه‌بعدی: این فناوری راه‌های جدیدی را برای فشن دیزاین گشوده و امکان ایجاد قطعات پیچیده و سفارشی را که پیش‌تر امکان‌پذیر نبود فراهم می‌کند.
دیزاین پایدار
شیوه‌های سازگار با محیط زیست: حرکت به سمت دیزاین پایدار، بر روی برندهای فشن تاثیر گذاشته‌اند و در نتیجه از مواد و شیوه‌های سازگار با محیط زیست مانند بازیافت و تکنیک‌های دیزاین بدون ضایعات، در مجموعه‌های خروجی برندهای مختلف استفاده می‌شود.
طراحی فرهنگی
طرح‌های فولک و سنتی: فشن معمولا شامل عناصر مختلف فرهنگی مانند الگوهای سنتی، پارچه‌ها و خطوط می‌شود. دیزاینرهای مختلفی مانند دریس ون نوتن از فرهنگ‌های میراث ثبت‌شدهٔ جهانی الهام گرفته‌اند و این تاثیرات را در به شکل معاصر ترکیب کرده‌اند.
این مثال‌ها نشان می‌دهند که دیزاین در رشته‌های مختلف نه تنها مقولهٔ فشن را غنی می‌کند، بلکه آن را به سمت نوآوری و ارتباط فرهنگی سوق می‌دهد (تصویر شماره ۶). تعامل بین دیزاین و فشن هم‌چنان در حال تکامل است و بر روی ترجیحات و تصمیم‌گیری‌های روزمرهٔ مصرف‌کننده‌ها تاثیرگذار است. (UNFOLLOWORLD, 2024)
***
منابع
Fibre2Fashion. (2007, December 5). Fashion Design: History, Innovation, and How to Become a Fashion Designer. Fibre2Fashion. https://www.fibre2fashion.com/industry-article/2860/what-is-fashion-design
Fashion design – Design of clothes and clothing accessories – Definitions – designindex. (n.d.). Copyright Designindex 2010. https://www.designindex.org/definitions/design/fashion-design.html
Iiad. (2024, February 7). What is Fashion Designing? Fundamentals, Career & Best Colleges to pursue Fashion Design | IIAD. IIAD. https://www.iiad.edu.in/the-circle/what-is-fashion-designing/
The relationship between fashion and art. (۲۰۲۴, August 23). UNFOLLOWORLD. https://unfolloworld.com/blogs/blog/the-relationship-between-fashion-and-art?srsltid=AfmBOooVsX-o4Yr_f3qmwbzfW0SB1uBgzf-94N1pgesvVGDFNT7TXyY5
Eckert, C. M., & Stacey, M. K. (2001). Designing in the contextof fashion –Designing the fashion context. In Designing incontext: Proceedings of the 5th design thinking research sym-posium. Delft: Delft University Press, 113–۱۲۹
